Σχέδια για την Αστική Προσβασιμότητα

Η αρχή της προσβασιμότητας, ενταγμένη στις χωρικές στρατηγικές και στον αστικό σχεδιασμό, αποτελεί ένα βασικό εργαλείο διασφάλισης της συμμετοχής όλων των πολιτών στην κοινωνική ζωή, με όρους ισότητας και αυτονομίας.  Η προσβασιμότητα στον αστικό δημόσιο χώρο, δεν αναφέρεται μονομερώς στην μετακίνηση των ατόμων με αναπηρία, αλλά στην γενικότερη ύπαρξη υποδομών πεζής μετακίνησης. Οι δημόσιοι ανοιχτοί χώροι, οι κοινωφελείς χρήσεις και οι διαδρομές των μεταξύ τους συνδέσεων (desire lines), σχηματίζουν ένα δίκτυο πεζών μετακινήσεων, οι οποίες ουσιαστικά λειτουργούν ως κοινωνικοί πυκνωτές των αστικών κέντρων. Συνεπώς, η εξασφάλιση της προσβασιμότητας για αυτούς τους χώρους συνάντησης της καθημερινής ζωής των πολιτών, αποτελεί πλέον τον κεντρικό άξονα των σύγχρονων ευρωπαϊκών και εθνικών αστικών στρατηγικών.

Η εξασφάλιση της προσβασιμότητας αποτελεί υποχρέωση της ελληνικής πολιτείας, βάσει του ν. 4074/2012 «Κύρωση της Σύμβασης για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρίες και του Προαιρετικού Πρωτοκόλλου στη Σύμβαση για δικαιώματα των ατόμων με αναπηρίες» και έχει καταστεί υποχρεωτική σε κάθε διαμόρφωση ή ανακατασκευή των υπαίθριων χώρων των οικισμών βάσει του άρθρου 26 του ν. 4067/2012 «Νέος Οικοδομικός Κανονισμός» (Α’ 79). Όροι όπως ο καθολικός σχεδιασμός (1) που έχει θεσμοθετηθεί  από το 1979, ή η βαδισιμότητα, η οποία ορίζεται στην Eθνική Στρατηγική για το Περπάτημα, αποσκοπούν στην δημιουργία ενός ενιαίου και ολοκληρωμένου πλαισίου, που αφορά στην ανεξάρτητη πρόσβαση των υπηρεσιών των τοπικών κοινοτήτων, με ισοτιμία και για όλους τους πολίτες. Διαπιστώνεται όμως ότι η προσβασιμότητα των υποδομών υπολείπεται πολύ σημαντικά από τις απαιτήσεις, όπως αυτές ορίζονται στο ισχύον θεσμικό πλαίσιο. Με εξαίρεση τις περιπτώσεις πρόσφατων έργων αναπλάσεων, οι υποδομές είτε απουσιάζουν πλήρως είτε δεν πληρούν τις προδιαγραφές.

Κρίσιμο ρόλο στην βελτίωση των συνθηκών προσβασιμότητας θα διαδραματίσουν τα Σχέδια Αστικής Προσβασιμότητας. Ως Σχέδιο Αστικής Προσβασιμότητας (Σ.Α.Π.), ορίζεται το στρατηγικό σχέδιο των απαιτούμενων διαμορφώσεων, επεμβάσεων και κατασκευών για την εξασφάλιση της προσβασιμότητας, που εκπονείται από τους Δήμους. Στόχος του Σ.Α.Π. είναι να προσδιορίσει τα σημεία των απαιτούμενων διαμορφώσεων, επεμβάσεων και κατασκευών και τις προσβάσιμες γραμμικές διαδρομές μεταξύ αυτών ώστε να δημιουργείται σε επίπεδο δήμου ένα δίκτυο προσβάσιμων μετακινήσεων στην αρχή της «προσβάσιμης αλυσίδας» προς βασικές κοινόχρηστες και κοινωφελείς χρήσεις.

Τα ΣΑΠ, εκπονούνται υποχρεωτικά από τους Δήμους των μητροπολιτικών κέντρων, τους μεγάλους και μεσαίους ηπειρωτικούς δήμους, τους δήμους πρωτευουσών περιφερειακών ενοτήτων, καθώς και τους μεγάλους και μεσαίους νησιωτικούς δήμους, σύμφωνα με τις παρ. 6 και 8 του άρθρου 119 του ν. 4759/2020.

Η εκπόνηση των Σ.Α.Π. δύναται να χρηματοδοτείται είτε με ιδίους πόρους του δήμου είτε κατόπιν χρηματοδότησης από πόρους του Πράσινου Ταμείου (Άξονας Προτεραιότητας 2 «Αστική Αναζωογόνηση και Λοιπές Δράσεις Περιβαλλοντικού Ισοζυγίου» ) ή του Ε.Σ.Π.Α.

Οι προδιαγραφές, οι όροι και οι Τεχνικές Οδηγίες - Απαιτήσεις σχεδιασμού και ανθρωπομετρικά μεγέθη για την σύνταξη των Σχεδίων Αστικής Προσβασιμότητας, περιγράφονται στην ΥΠΕΝ/ΔΜΕΑΑΠ/110088/887/30-11-2021 (ΦΕΚ Β’ 5553/2021) Υ.Α. Αφορούν στις απαιτήσεις προσβασιμότητας για έργα διαμόρ­φωσης ή ανακατασκευής των υπαίθριων δημόσιων κοινόχρηστων χώρων των οικισμών όπως των πλατειών/πεζοδρόμων/πεζοδρομίων/νησίδων, χώρων πρασίνου/αλσών, στάσεων /αποβαθρών  ή  υπαίθριων ιδιωτικών κοινόχρηστων χώρων.

Για το Σχέδιο Αστικής Προσβασιμότητας (Σ.Α.Π.) συντάσσεται «Φάκελος Σ.Α.Π.» στον οποίο συμπεριλαμβάνονται: α)ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ από την οποία θα προκύψει η αναγκαία βάση και η απαιτούμενη πληροφορία ώστε να αποτυπωθεί η υφιστάμενη κατάσταση, και να παρακολουθείται στη συνέχεια η πρόοδος για την υλοποίηση του Σ.Α.Π. Το σύνολο των δεδομένων για την εν λόγω ανάλυση αντλούνται από υφιστάμενες μελέτες, όπως πολεοδομικές, συγκοινωνιακές/κυκλοφοριακές, στάθμευσης, αστικών αναπλάσεων κ.λπ. και στρατηγικά σχέδια, όπως Γ.Π.Σ., Τ.Π.Σ., Ε.Π.Σ., Σ.Β.Α.Κ. καθώς και από σχετικές έρευνες και β. ΠΡΟΤΑΣΗ προτεινόμενων παρεμβάσεων.

Τα Σχέδια περιλαμβάνουν τεχνικές εκθέσεις καθώς και χάρτες της περιοχής του Δήμου σε μορφή διανυσματικών αρχείων, πίνακες και χρονοδιάγραμμα για τον προγραμματισμό υλοποίησης των οριζόμενων από το Σ.Α.Π. απαιτούμενων διαμορφώσεων και κατασκευών.

Η  Consortis παρέχει ολοκληρωμένες υπηρεσίες όσον αφορά στο αντικείμενο σύνταξης Σχεδίων Αστικής Προσβασιμότητας. Έχοντας σημαντική εμπειρία στην εκπόνηση Στρατηγικών Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας, τα οποία συσχετίζονται σε ένα βαθμό με τα ΣΑΠ, εκπονεί και έχει ήδη υλοποιήσει τα πρώτα στάδια Σχεδίων Αστικής Προσβασιμότητας σε έναν αριθμό Δήμων. Καθώς το αντικείμενο της προσβασιμότητας είναι πολυδιάστατο και η φύση της μελέτης άπτεται πλήθους επιστημονικών αντικειμένων, η Consortis αξιοποιεί  το έμπειρο επιστημονικό της προσωπικό και συντάσσει τους φακέλους των Σχεδίων Αστικής Προσβασιμότητας με τον διατμηματικό συντονισμό των τμημάτων Αρχιτεκτόνων, Πολεοδόμων- Χωροτακτών και Συγκοινωνιολόγων.

Τα βασικά σημεία που εντοπίζονται στα Σχέδια είναι τα εξής:

1. Συνιστούν παρεμβάσεις σε κέντρα δήμων και οικισμούς όλης της επικράτειας χωρίς να στοχεύουν αποκλειστικά στα μητροπολιτικά κέντρα
2. Βασίζονται στις αρχές του σχεδιασμού της προσβάσιμης αλυσίδας, υπογραμμίζοντας τη σημασία της συνοχής τόσο σχεδιαστικά αλλά όσο και στο κομμάτι της εφαρμογής της διακυβέρνησης
3. Προβλέπεται η παρακολούθηση, η αξιολόγηση της υλοποίησης και αναθεώρηση του Σχεδίου, σημείο που θα αποτελέσει κλειδί για την επιτυχία του
4. Βασικό σημείο είναι πως δύναται να ενεργοποιήσει διαδικασίες διαβούλευσης. Κάθε δημοτική αρχή μπορεί να επιλέξει την καταλληλότερη κατά την κρίση της με τη μίξη πολλαπλών τεχνικών (π.χ. δημόσιες συναντήσεις και εκδηλώσεις ενημέρωσης, θεματικά εργαστήρια, διαδικτυακό φόρουμ, συζήτηση στρογγυλής τραπέζης, ερωτηματολόγια, εκτυπωμένο υλικό, πάνελ πολιτών, διαδικτυακά εργαλεία κ.λπ.)

Τα Σ.Α.Π., ως ολοκληρωμένα στρατηγικά πλαίσια, συσχετίζονται με  τα ΣΒΑΚ, βάζοντας στο επίκεντρο την προσβασιμότητα του πεζού. Η εφαρμογή τους στους μεγάλους δήμους, στα σημεία που χρήζουν παρέμβασης, εφόσον μελετηθούν και εφαρμοστούν σύμφωνα με τις οδηγίες και τις αρχές τις ανθρωπομετρίας και της μικροκινητικότητας, δύναται να γίνουν σημαντικά εργαλεία στα χέρια των δήμων για ουσιαστικές και πρακτικές αναβαθμίσεις της καθημερινότητας των πολιτών.

Επισημαίνεται βεβαίως η ιδιαίτερη προσοχή που πρέπει να δοθεί στην υλοποίηση των ΣΑΠ από τους Δήμους, μέσω κατάλληλου σχεδιασμού και προγραμματισμού, ώστε αυτά να οδηγήσουν στην εκπόνηση των κατάλληλων μελετών και υλοποίηση των απαραίτητων έργων για την ουσιαστική βελτίωση της προσβασιμότητας στο δομημένο περιβάλλον.

1. Ο όρος Καθολικός Σχεδιασμός, καθορίζει το σχεδιασμό του δομημένου περιβάλλοντος, που μπορεί να χρησιμοποιηθεί από όλους τους ανθρώπους, χωρίς ανάγκη προσαρμογής ή εξειδικευμένου σχεδιασμού στη μεγαλύτερη δυνατή έκταση (άρθρο 2, παρ.33 του Ν.4067/12, ΦΕΚ Α’ 79). Ο καθολικός σχεδιασμός, αφορά όλο τον πληθυσμό της χώρας. Τα άτομα με αναπηρία αποτελούν το 15% του πληθυσμού της ΕΕ, ενώ τα εμποδιζόμενα άτομα το 50% του πληθυσμού της χώρας. (http://ec.europa.eu/health-eu/my_health/people_with_disabilities/index_el.htm). (Εθνική στρατηγική για το περπάτημα 23/2/2023).